Sabtu, 19 Juli 2025

Pendak Sareng Ajip Rosidi

Saptu kamari kuring isuk-isuk teuing deui waé datang ka Palasari. Atuh ngadodoho di tukang ketoprak nu dagangna urang Jawa sabari nungguan unggal jongko muka ngagelar bukuna. Tapi éta ketoprak ngeunah pisan make endog dadar, sanajan nungguan lila sabab kudu ngantri aya sababaraha jelema. Aya meureun kanu satengah jam. Kuring sabat di Jakarta dahar ketoprak téh jeung babaturan ngaranna si Acong, jigana leuwih ngeunah ieu tinimbang harita.

Hareupeun jongko katingali loba mobil aralus parkir sisieun jalan. Kuring saacanna nanya ka tukang ketoprak ari ieu naha loba mobil aralus. Cék tukang ketoprakna kusabab aya nasi padang cenah di jero. Ah kuring teu yakin, soalna asa euweuh nasi padang di jero mah. Nanging aya hiji mobil anu karék eureun, ku kuring ngahaja diperhatikeun. Nu bogana kaluar mawa sababaraha beundeul buku, leumpang nepungan tukang ngabungkusan buku ku palastik. Nya éta wé meureun jelema-jelema beunghar anu ngaradon kurang leuwih sarua. Malahmah sabat kuring nyobaa ngobrol jeung tukang bukuna, yen aya waé anu anu ngajual sabagasieun mobil. Biasana anu pindahan kaluar kota. Aya ogé kasusna anu ngajual buku ku alesan barudakna teu raresep maca buku, padahal bapakna téh penulis ogé. Teu lila ti kitu, tukang bukuna nunjukkeun buku ensiklopédia nu ditulis ku anu ngajual buku kadinya.

Sanggeus réngsé ti tukang ketoprak, kuring meuntas ngamimitian moro buku ti unggal jongko anu muka. Kuring karék leuleumpangan ogé geus langsung ditawaran, asa meuli baju di pasar Tanjungsari – baheula keur leutik mimilu indung.

“nyari buku apa?”

Kuring tara nangap lamun geus kitu, api-api teu ngadangu sabari panon mah ningal sasadiaan bukuna. Tapi da balageur tukang dagangna, osok ngijinan jang kuring ningalian heula, malihan osok dititah kajero. Sasakali mah osok aya nu nanya mahasiswa mana. Nya waleran kuring sanés mahasiswa, kadieu sotéh meuli buku jang ngoléksi di imah.

Kuring manggihan jongko anu nyondong buku-buku baheula. Taun 2020 kuring kadieu meuli buku anu bahasa Walanda, nepi ka ayeuna eusina teu ngarti. Ngan pédah étamah kuring téh kataji ku sampulna anu klasik.

Ti mimiti kuring niatan kadinya ngan moro buku nu sakapanggihna waé. Teu diniatan arék meuli buku naon-naonna. Ti jongko éta kuring manggih buku judulna Jejak Langkah Urang Sunda 70 Tahun Ajip Rosidi. Kuring kataji ogé, nananyakeun kanu boga jongko aya deui teu buku Ajip Rosidi salian ti éta? Kusabab teu aya, kuring mimiti néangan kanu jongko lain. Sihoréng téh aya anu méré judulna Aku Ini Binatang Jalang, atuh étamah Chairil Anwar cék kuring téh. Teu lila aya nu ngageroan ti jongko sabeulah, cenah anu judulna naon. Bébas waé cek kuring téh.

Anjeunna indit, teu lila balik deui mawa sababaraha beundeul buku nu patula-patalina jeung Ajip Rosidi. Geuningan seeur. Sabat milihan, kuring rada ngahuleng, anjeunna téh urang sunda tapi kuring sorangan salaku urang sunda teu apal kanu karya-karyana. Salami ieu, kuring langkung kataji ku sastra-sastra anu dongkapna ti Éropah, hususna Perancis jeung Amérika. Teu jarang kuring bangga lamun ngutip-ngutip maké bahasa Inggris atawa Perancis – anu kuring sorangan teu ngarti – ngan supaya katingali intelék. Ti harita, kuring lamun ngangken jadi urang sunda téh asa isin. Naha isin? Nya éta ku Ajip Rosidi.

Ahirna kuring meuli dua rupa judul, Mencari Sosok Manusia Sunda jeung Tapak Meri. Anu Kadua ieu yeuh rada resep jigana, lantaran ieumah catetan harian Ajip Rosidi di taun 1995 make basa Sunda. Tina judulna waé ogé saderhana, Tapak Meri.

Tuluy sanggeus kitu, tukang dagangna nyangki kuring téh Mahasiswa,

“da biasanamah Ajip Rosidi dipilarian ku Mahasiswa UPI anu jurusan Basa Sunda.”

“Ah sanes,” cék kuring teh kanggo koléksi wé di bumi.

Saleresna kuring kantos ngadangu Ajip Rosidi téh ti Bang Anton anu gaduh perpustakaan Batoe Api di Jatinangor. Harita kuring masih kuliah seméster hiji, osok ulin-ulinan kadinya. Bang Anton téh kungsi nanya kira-kira kieu:

“Sebutkan sumbangsih yang diberikan kampus (saya) buat negeri ini?”

Atuh kuring ditanya kitu téh hulang-huleng. Anjeunna osok nawisan buku Ajip Rosidi, tapi nyaéta kuring langkung kataji ku Albert Camus jeung réngréngan. Nya ti saptu kamari kuring téh asa diémutan jeung rada ngarti naha Bang Anton bet nanya kitu. Yén sabat maca Panganteur salahsahiji bukuna, Ajip Rosidi loba pangaruhna kanu ngeunaan bahasa Indonesia, sastra Sunda jeung Indonesia jeung sajabana. Padahalmah cenah anjeunna SMP ogé teu tamat nanging tiasa jadi dosén di Jepang. Jigana kontribusi Ajip Rosidi moal bisa kahontal ku lulusan-lulusan S1 angkatan kampus kuring sanajan dihijikeun di wisuda kuring taun 2021. Meureun langkung ti éta..

Sabtu, 05 Juli 2025

Beli Buku

Bulan lalu, saya harus menambah daftar bacaan dengan membeli tiga buku baru. Beberapa menit setelah buku ketiga tiba di kamar indekos, barulah terpikirkan tentang pengeluaran yang melonjak pada bulan itu. Barulah teringat aksioma Thoreau, “biaya sesuatu adalah jumlah waktu dalam hidup yang bersedia kita tukarkan untuk mendapatkannya.” Yang dengan kata lain harga perolehan tiga buku itu sama dengan gaji selama dua hari. Dan itu bisa dipakai buat biaya hidup selama satu minggu sebagai anak indekos. Padahal, anggaran untuk pembelian buku perbulan hanyalah seharga satu buku saja.

Saya sebetulnya bisa tahan beli gadget terbaru, nge-thrift pakaian, atau berkunjung ke tempat kopi yang lagi tren. Tapi saya bisa jadi seorang konsumer yang impulsif soal membeli buku. Motifnya bisa macam-macam. Paling terakhir, didorong oleh rekomendasi konten kreator di instagram.

Bukan hal yang mengherankan bila konsumsi kita ditentukan oleh apa yang media sosial tawarkan. Tawaran itu berangkat dari yang lagi tren atau viral. Sama seperti pernah viralnya buku Filosofi Teras, Atomic Habits, dan sekelompok buku self help. Jika dalam musik misalnya, setelah saya sadari daftar putar saat bekerja To the Bone-nya Pamungkas sampai te-Mangu-nya Fourtwnty, juga terpengaruh oleh tren di media sosial – sedikit-sedikit jangan salahkan, sedikit-sedikit jangan salahkan..

Alih-alih jadi orang yang sanggup menikmati bacaan berjam-jam, saya masih membiarkan buku-buku baru itu tergeletak di atas rak. Ada buku yang masih terbungkus plastik, padahal saya sudah membelinya berbulan-bulan yang lalu. Tapi dalam hal ini, saya tidak mau banyak berkompromi. Sebab menyicil membeli satu buku perbulan diniatkan karena keinginan saya punya perpustakaan pribadi. Kalau rumah Roy Suryo dipenuhi oleh antena parabola, saya juga ingin dong punya rumah yang dipenuhi buku. Rumah mana coba yang punya banyak antena parabola? Cuma Roy Suryo.

Saya hanya agak terganggu oleh ketersediaan yang ditawarkan. Memang, saya lahir dan tumbuh di lingkungan yang tidak ada pelarangan dalam mengakses sebuah buku. Kondisinya tidak mencekam seperti masa pra-reformasi. Walaupun saya masih menemukan orang tua teman yang bilang, “jangan baca itu, dia itu komunis,” saat ia saya rekomendasikan sebuah buku berjudul Madilog. Kini hal itu bukan lagi soal yang gawat, namun di setiap toko buku, yang dipajang adalah itu lagi dan itu lagi. Tak ada pilihan lain ya?

Rasanya akses terhadap buku dimediasi oleh satu raksasa bernama kapitalisme. Toko buku terakhir yang saya kunjungi, menyediakan rak untuk buku self help lebih luas dibandingkan yang lain, dan mayoritas buku-bukunya datang dari Amerika. Ah ini terlalu Amerika, ah ini terlalu Korea, ini juga terlalu Jepang. Apa ini? Perang dagang? Saya bersolilokui. Padahal, masih ada tempat buku loakan seperti Palasari Bandung, yang masih menyediakan bermacam-macam buku sebagai opsi.

Buku self help memang laku. Tidak sedikit buku-buku semacam ini menyadur pemikiran yang datangnya dari para pemikir filsafat. Saya kurang setuju karena sampai pernah ada yang mempersamakan filsafat adalah self help itu sendiri.  Tentu ini pandangan yang keliru. Tapi fenomena larisnya buku-buku seperti ini tidak lepas dari masyarakatnya sendiri. Manusia sebagai makhluk sosial tidak pernah bisa sepenuhnya mengabaikan pendapat orang lain terhadap dirinya. Kita selalu ingin divalidasi oleh judul-judul Berani Tidak Disukai, You Do You, Sebuah Seni Untuk Bersikap Bodo Amat, How to Win Friends and Influence People, dan How to lainnya.

Barangkali salah satu target pasar yang lagi oke adalah orang-orang yang nongkrong di tempat kopi yang namanya menggunakan kata-kata sendu, baca buku yang lagi self help hasil dari nonton podcast-podcast yang sok intelek, dan di situ diputar lagu yang juga tren. Di atasnya, pemilik modal cari investor baru buat buka cabang lain. Semuanya bisnis. Siapa yang tau? Siapa yang mau?